All’ Indice |
Impotenza umana e Superstizione |
Alla Pagina seguente:
13) I processi naturali costanti della Superstizione
|
||
Se
al contrario di quanto accade nei modi di realizzazione dell’
esistenza dell’ uomo libero, la potenza delle cause esterne delle
Tristezze e delle Letizie eccessive permane più forte della potenza
dell’ individuo, le passioni seguitano ad assoggettarlo al loro
succedersi, sussumendo il suo Appetito.
Nell’
ordine comune della natura, l’assoggettamento degli uomini alla
schiavitù delle Passioni
è lo stato d’Impotenza in cui vive quasi tutto il genere umano.
La
mancata acquisizione di una conoscenza adeguata dei propri affetti e di
un metodo di vita sotto la guida della ragione favorisce in particolare
le Letizie eccessive, miste a Tristezze, degli Appetiti immoderati dei
beni esterni, in quanto, a esempio, seguiteremo ad immaginare libera la
persona che desideriamo, quasi che fosse la causa prima della sua natura
e dei suoi effetti di noi, desiderandola
fino al delirio.
Noi
la percepiamo in effetti per se stessa, e non congiuntamente alle altre
cose da cui è disposta a produrre gli effetti che su di noi esercita,
secondo l’ordine comune della natura ( Etica III, 49)
Solo
la ragione, infatti, è in grado di percepire adeguatamente le cose
come necessarie, e non già come contingenti, a differenza
dell’ immaginario delle passioni nella vita quotidiana, che associa le
immagini corporee e le loro immaginazioni mentali per simultaneità
d’affezione, che è lo steso processo secondo il quale le iscrive nella Memoria e le
connette nel ricordo, sicché
all’immaginazione ulteriore di una di esse, anche le altre
successivamente sono riattivate insieme ( Ethica II, Proposizioni 14[m1] [1],
18, corollario I e Scolio[m2] [2]).
Per
questo, le Letizie e le Tristezze che derivano dalle immagini delle cose
future in particolare
quelle dei beni che
appetiamo, sono affetti dubbiosi ed incostanti, e diventano le Passioni
della Speranza e della Paur ( Ethica III, Proposizione 17, Scolio[m3][3];
Definizioni degli Affetti, 12 e 13[m4] [4]).
Pertanto,
nelle situazioni di impotenza in cui gli individui versano,come Spinoza osserva nel secondo passo della
Prefazione del Trattato Teologico-Politico,
“poiché essi vengono spesso a trovarsi di fronte a tali difficoltà
che non sanno prendere alcuna decisione e poiché il loro smisurato
desiderio degli incerti beni della fortuna li fa ondeggiare penosamente
tra la speranza e il timore, il loro animo è quanto mai incline a
credere qualsiasi cosa; quando è preso dal dubbio esso è facilmente
sospinto or qua or là, e tanto più allorché esita in preda alla
speranza o al timore, mentre nei momenti di fiducia è pieno di vanità
e presunzione” ( Trattato Teologico-Politico, Prefazione )
Gli
individui, soverchiati dalle forze esterne, non sono più in grado di
decidere nelle difficoltà, e di sottoporre al governo della ragione
la loro ricerca dei beni esterni, che appetiscono pertanto
illimitatamente, come scopo ultimo delle loro Passioni.
“ Credo che nessuno ignori queste cose, benché io sia convinto che la
maggior parte degli uomini non conoscano se stessi; nessuno infatti, che
sia mai vissuto tra gli uomini può non essersi accorto come per la
maggior parte essi siano così ricchi di sapienza, finché le cose vanno
bene e ancorché siano ignorantissimi, da ritenersi offesi se qualcuno
voglia dar loro consigli; mentre nelle avversità non sanno da che parte
voltarsi e implorano consiglio a destra e
a sinistra e non c’è suggerimento così insulso, così assurdo e
inutile ch’essi non seguano; salvo poi, per i motivi più
insignificanti, tornare ad oscillare tra la speranza
del meglio ed il timore del peggio”.( ibidem)
Negli
uomini impotenti, che dalle idee degli affetti che diminuiscono la loro
potenza di agire, o che la potenziano eccessivamente solo in alcune
parti, sono ostacolati nella loro potenza di pensare, la Paura e
l’ignoranza causano allora nelle
avversità la credulità delle Superstizioni.
“ Giacché se, mentre sono in preda al terrore, succede qualcosa che
richiama alla loro mente un bene ed un male passato ciò essi ritengo
foriero di felicità o di disgrazia e lo dicono perciò di buono o di
cattivo augurio, anche se avvenga cento volte il contrario”( ibidem).
Alla Pagina seguente:
13)
I processi naturali costanti della Superstizione
All’ Indice
[1]
PROPOSITIO XIV. Mens humana apta est ad plurima
percipiendum, et eo aptior, quo eius corpus pluribus modis disponi
potest. DEMONSTRATIO. Corpus enim humanum (per postul. 3. et 6.) plurimis modis a corporibus externis afficitur, disponiturque ad corpora externa plurimis modis afficiendum. At omnia, quae in corpore humano contingunt (per prop. 12. huius), mens humana percipere debet. Est ergo mens humana apta ad plurima percipiendum, et eo aptior. Q. E. D. [2] PROPOSITIO XVIII. Si corpus humanum a duobus, vel pluribus corporibus simul affectum fuerit semel, ubi mens postea eorum aliquod imaginabitur, statim et aliorum recordabitur. DEMONSTRATIO. Mens (per coroll. praeced.) corpus aliquod ea de causa imaginatur, quia scilicet humanum corpus a corporis externi vestigiis eodem modo afficitur disponiturque, ac affectum est, cum quaedam eius partes ab ipso corpore externo fuerunt impulsae. Sed (per hypothesin) corpus tum ita fuit dispositum, ut mens duo simul corpora imaginaretur. Ergo iam etiam duo simul imaginabitur, atque mens ubi alterutrum imaginabitur, statim et alterius recordabitur. Q. E. D. SCHOLIUM. Hinc clare intelligimus, quid sit m e m o r i a . Est enim nihil aliud, quam quaedam concatenatio idearum, naturam rerum, quae extra corpus humanum sunt, involventium, quae in mente fit secundum ordinem et concatenationem affectionum corporis humani. Dico primo concatenationem esse illarum tantum idearum, quae naturam rerum, quae extra corpus humanum sunt, involvunt; non autem idearum, quae earundem rerum naturam explicant. Sunt enim revera (per prop. 16. huius) ideae affectionum corporis humani, quae tam huius, quam corporum externorum naturam involvunt. Dico secundo hanc concatenationem fieri secundum ordinem et concatenationem affectionum corporis humani, ut ipsam distinguerem a concatenatione idearum, quae fit secundum ordinem intellectus, quo res per primas suas causas mens percipit, et qui in omnibus hominibus idem est. Atque hinc porro clare intelligimus, cur mens ex cogitatione unius rei statim in alterius rei cogitationem incidat, quae nullam cum priore habet similitudinem; ut, ex. gr. ex cogitatione vocis pomi homo Romanus statim in cogitationem fructus incidet, qui nullam cum articulato illo sono habet similitudinem, nec aliquid commune, nisi quod eiusdem hominis corpus ab his duobus affectum saepe fuit, hoc est, quod ipse homo saepe vocem pomum audivit, dum ipsum fructum videret; et sic unusquisque ex una in aliam cogitationem incidet, prout rerum imagines uniuscuiusque consuetudo in corpore ordinavit. Nam miles ex. gr. visis in arena equi vestigiis statim ex cogitatione equi in cogitationem equitis, et inde in cogitationem belli, etc. incidet. At rusticus ex cogitatione equi in cogitationem aratri, agri, etc. incidet; et sic unusquisque, prout rerum imagines consuevit hoc vel alio modo iungere et concatenare, ex una in hanc vel in aliam incidet cogitationem. [3]
PRPROPOSITIO XIV. Mens humana apta est ad plurima percipiendum, et eo
aptior, quo eius corpus pluribus modis disponi potest. DEMONSTRATIO. Corpus enim humanum (per postul. 3. et 6.) plurimis modis a corporibus externis afficitur, disponiturque ad corpora externa plurimis modis afficiendum. At omnia, quae in corpore humano contingunt (per prop. 12. huius), mens humana percipere debet. Est ergo mens humana apta ad plurima percipiendum, et eo aptior. Q. E. D. OPOSITIO XVII. Si rem, quae nos tristitiae affectu afficere solet, aliquid habere imaginamur simile alteri, quae nos aeque magno laetitiae affectu solet afficere, eandem odio habebimus et simul amabimus. DEMONSTRATIO. Est enim (per hypothesin) haec res per se tristitiae causa, et (per schol. prop. 13. huius) quatenus eandem hoc affectu imaginamur, eandem odio habemus; et quatenus praeterea aliquid habere imaginamur simile alteri quae nos aeque magno laetitiae affectu afficere solet, aeque magno laetitiae conamine amabimus (per prop. praeced.). Atque adeo eandem odio habebimus et simul amabimus. Q.E.D. SCHOLIUM. Haec mentis constitutio quae scilicet ex duobus
contrariis affectibus oritur, animi vocatur fluctuatio,
quae proinde affectum respicit, ut dubitatio imaginationem (vide schol.
prop. 44. P. 2.);
nec animi fluctuatio et dubitatio inter se differunt, nisi secundum
maius et minus. Sed notandum, me in prop. praeced. has
animi fluctuationes ex causis deduxisse, quae per se unius et per
accidens alterius affectus sunt causa. Quod ideo feci, quia sic
facilius ex praecedentibus deduci poterant; at non, quod negem, animi
fluctuationes plerumque oriri ab obiecto, quod utriusque affectus sit
efficiens causa. Nam
corpus humanum (per postul.
1. P. 2.) ex
plurimis diversae naturae individuis componitur, atque adeo (per axiom.
1. post lem.
3. quod vide post prop. 13. P. 2.) ab uno eodemque corpore plurimis
diversisque modis potest affici; et contra, quia una eademque res
multis modis potest affici, multis ergo etiam diversisque modis unam
eandemque corporis partem afficere poterit. Ex quibus facile concipere
possumus, unum idemque obiectum posse esse causam multorum
contrariorumque affectuum. [4]
XII. S p e s est inconstans laetitia orta
ex idea rei futurae vel praeteritae, de cuius eventu aliquatenus
dubitamus. XIII. M e t u s
est inconstans tristitia orta ex idea rei futurae vel praeteritae, de
cuius eventu aliquatenus dubitamus. Vide de his schol.
2. prop. 18. huius. EXPLICATIO.
Ex his definitionibus sequitur, non dari spem sine metu, neque
metum sine spe. Qui enim spe pendet et de rei eventu dubitat, is
aliquid imaginari supponitur, quod rei futurae existentiam secludit;
atque adeo eatenus contristari (per prop. 19. huius) et consequenter, dum spe pendet, metuere, ut res eveniat. Qui autem contra
in metu est, hoc est, de rei quam odit eventu dubitat, aliquid etiam
imaginatur, quod eiusdem rei existentiam secludit; atque adeo (per prop. 20. huius) laetatur, et consequenter eatenus spem habet, ne eveniat.
[m1]PROPOSITIO
XIV. Mens humana apta est ad plurima percipiendum, et eo aptior, quo
eius corpus pluribus modis disponi potest. DEMONSTRATIO. Corpus enim humanum (per postul. 3. et 6.) plurimis modis a corporibus externis afficitur, disponiturque ad corpora externa plurimis modis afficiendum. At omnia, quae in corpore humano contingunt (per prop. 12. huius), mens humana percipere debet. Est ergo mens humana apta ad plurima percipiendum, et eo aptior. Q. E. D. [m2]PROPOSITIO XVIII. Si corpus humanum a duobus, vel pluribus corporibus simul affectum fuerit semel, ubi mens postea eorum aliquod imaginabitur, statim et aliorum recordabitur. DEMONSTRATIO. Mens (per coroll. praeced.) corpus aliquod ea de causa imaginatur, quia scilicet humanum corpus a corporis externi vestigiis eodem modo afficitur disponiturque, ac affectum est, cum quaedam eius partes ab ipso corpore externo fuerunt impulsae. Sed (per hypothesin) corpus tum ita fuit dispositum, ut mens duo simul corpora imaginaretur. Ergo iam etiam duo simul imaginabitur, atque mens ubi alterutrum imaginabitur, statim et alterius recordabitur. Q. E. D. SCHOLIUM. Hinc clare intelligimus, quid sit m e m o r i a . Est enim nihil aliud, quam quaedam concatenatio idearum, naturam rerum, quae extra corpus humanum sunt, involventium, quae in mente fit secundum ordinem et concatenationem affectionum corporis humani. Dico primo concatenationem esse illarum tantum idearum, quae naturam rerum, quae extra corpus humanum sunt, involvunt; non autem idearum, quae earundem rerum naturam explicant. Sunt enim revera (per prop. 16. huius) ideae affectionum corporis humani, quae tam huius, quam corporum externorum naturam involvunt. Dico secundo hanc concatenationem fieri secundum ordinem et concatenationem affectionum corporis humani, ut ipsam distinguerem a concatenatione idearum, quae fit secundum ordinem intellectus, quo res per primas suas causas mens percipit, et qui in omnibus hominibus idem est. Atque hinc porro clare intelligimus, cur mens ex cogitatione unius rei statim in alterius rei cogitationem incidat, quae nullam cum priore habet similitudinem; ut, ex. gr. ex cogitatione vocis pomi homo Romanus statim in cogitationem fructus incidet, qui nullam cum articulato illo sono habet similitudinem, nec aliquid commune, nisi quod eiusdem hominis corpus ab his duobus affectum saepe fuit, hoc est, quod ipse homo saepe vocem pomum audivit, dum ipsum fructum videret; et sic unusquisque ex una in aliam cogitationem incidet, prout rerum imagines uniuscuiusque consuetudo in corpore ordinavit. Nam miles ex. gr. visis in arena equi vestigiis statim ex cogitatione equi in cogitationem equitis, et inde in cogitationem belli, etc. incidet. At rusticus ex cogitatione equi in cogitationem aratri, agri, etc. incidet; et sic unusquisque, prout rerum imagines consuevit hoc vel alio modo iungere et concatenare, ex una in hanc vel in aliam incidet cogitationem. [m3]PROPOSITIO XVII. Si rem, quae nos tristitiae affectu afficere solet, aliquid habere imaginamur simile alteri, quae nos aeque magno laetitiae affectu solet afficere, eandem odio habebimus et simul amabimus. DEMONSTRATIO. Est enim (per hypothesin) haec res per se tristitiae causa, et (per schol. prop. 13. huius) quatenus eandem hoc affectu imaginamur, eandem odio habemus; et quatenus praeterea aliquid habere imaginamur simile alteri quae nos aeque magno laetitiae affectu afficere solet, aeque magno laetitiae conamine amabimus (per prop. praeced.). Atque adeo eandem odio habebimus et simul amabimus. Q.E.D. SCHOLIUM. Haec mentis constitutio quae scilicet ex duobus
contrariis affectibus oritur, animi vocatur fluctuatio,
quae proinde affectum respicit, ut dubitatio imaginationem (vide schol.
prop. 44. P. 2.);
nec animi fluctuatio et dubitatio inter se differunt, nisi secundum
maius et minus. Sed notandum, me in prop. praeced. has
animi fluctuationes ex causis deduxisse, quae per se unius et per
accidens alterius affectus sunt causa. Quod ideo feci, quia sic
facilius ex praecedentibus deduci poterant; at non, quod negem,
animi fluctuationes plerumque oriri ab obiecto, quod utriusque
affectus sit efficiens causa. Nam
corpus humanum (per postul.
1. P. 2.) ex
plurimis diversae naturae individuis componitur, atque adeo (per axiom.
1. post lem.
3. quod vide post prop. 13. P. 2.) ab uno eodemque corpore plurimis
diversisque modis potest affici; et contra, quia una eademque res
multis modis potest affici, multis ergo etiam diversisque modis unam
eandemque corporis partem afficere poterit. Ex quibus facile
concipere possumus, unum idemque obiectum posse esse causam multorum
contrariorumque affectuum.
[m4]XII.
S p e s est inconstans laetitia orta ex
idea rei futurae vel praeteritae, de cuius eventu aliquatenus
dubitamus. XIII. M e t u s
est inconstans tristitia orta ex idea rei futurae vel praeteritae,
de cuius eventu aliquatenus dubitamus. Vide de his schol.
2. prop. 18. huius. EXPLICATIO.
Ex his definitionibus sequitur, non dari spem sine metu, neque
metum sine spe. Qui enim spe pendet et de rei eventu dubitat, is
aliquid imaginari supponitur, quod rei futurae existentiam secludit;
atque adeo eatenus contristari (per prop. 19. huius) et consequenter, dum spe pendet, metuere, ut res eveniat. Qui autem contra
in metu est, hoc est, de rei quam odit eventu dubitat, aliquid etiam
imaginatur, quod eiusdem rei existentiam secludit; atque adeo (per prop. 20. huius) laetatur, et consequenter eatenus spem habet, ne eveniat.
|
All’ Indice | |
Alla Pagina seguente:
13) I processi naturali costanti della Superstizione
|